Voedingsmythes: hoe weet je wat waar is en wat niet?

“Van koolhydraten word je dik.” “Suiker is verslavend.” “Kokosolie is gezond.” “E-nummers zijn ongezond.” Het ene moment is vet de boosdoener, daarna weer koolhydraten. Best verwarrend allemaal. En heel veel mensen durven door dit soort uitspraken veel gezonde dingen niet meer te eten. Hoe kun je zeker weten of bovenstaande uitspraken kloppen? Met andere woorden: hoe herken je voedingsmythes?

Voedingsmythes vertellen wat we willen horen

Bovenstaande koppen staan elke maand wel een keer in het nieuws of op social media. “Na 20u ‘s avonds mag je niet meer eten” is ook zo eentje die in bovenstaand rijtje past. Wat maakt dat we nieuwsberichten met dit soort titels lezen? Eigenlijk zijn we gewoon een beetje lui: dit soort koppen zijn altijd kort, lezen lekker weg en meestal wordt er iets gezegd dat je graag wilt horen. Handig voor de bron, want die trekt zo lekker veel lezers en verdient dan meer geld. Het is ook wel makkelijk, zo’n zwart-wit geformuleerde kop: je weet als lezer meteen waar je aan toe bent. Fijn! Hoewel…

Grijs gebied

Het onderzoek dat in dit soort artikelen wordt besproken, is eigenlijk nooit zo zwart-wit als de kop doet vermoeden. Maar om een lekker lezend artikel te maken, worden de nuances van het onderzoek er vaak uitgeknipt. Met als resultaat: conclusies die eigenlijk nét niet kloppen. Of soms helemaal van geen kant kloppen.

Een genuanceerde kop trekt natuurlijk ook weinig lezers. Ik bedoel, wie leest dit nu graag: “antioxidanten in chocola hebben een beschermend effect op hart en vaten, maar het verzadigd vet en de cafeïne erin kunnen ook juist hartproblemen veroorzaken”. Ik vind dat heel interessant! Maar ik snap ook wel dat de meeste mensen na het woordje “vaten” stoppen met lezen want dat was het interessantste deel en oh leuk een berichtje op Instagram.

Voedingsmythes: niet alleen journalisten brengen nieuws soms ongenuanceerd

Hoogleraar wetenschapscommunicatie Ionica Smeets vertelde in haar lezing “Kan het nieuws volgen dodelijk zijn?” voor de Universiteit van Nederland dat niet alleen journalisten nieuws soms opkloppen. Voorlichters van universiteiten doen dit (onbewust) ook wel eens. Het gebeurt lang niet altijd met opzet, soms is er gewoonweg weinig ruimte beschikbaar voor tekst in een persbericht en worden nuances uit onderzoek weggelaten. Zo worden voedingsmythes makkelijk geboren.

Geloof niet alles wat je leest, ook niet van wetenschappers

Geloof dus zeker niet alles wat je op social media en in blogs leest. Zelfs uitspraken van wetenschappers kloppen niet altijd helemaal. Soms zijn onderzoeken bijvoorbeeld maar met een hele kleine groep mensen uitgevoerd. Of niet eens op mensen maar op muizen. Dat kun je vaak niet doortrekken naar de hele bevolking. Je kunt pas iets zeggen over het effect van voeding op je lijf als er vele studies zijn geweest over hetzelfde onderwerp en die zijn samengevat in een review.

Zo komen onderzoekers tot overeenstemming over een bepaald onderwerp. Na jaren onderzoek is nu bijvoorbeeld echt wel duidelijk dat vezels gezond zijn en het risico op hart- en vaatziekten verminderen. En dat transvetten (in koekjes, gebak en cake bijvoorbeeld) het risico op hart- en vaatziekten zoals diabetes type 2 en hypercholesterolemie vergroten.

Hoe kun je kritisch zijn op uitspraken over voeding? 7 tips

Hoe herken je nu voedingsmythes? Bij nieuwsberichten die te mooi lijken om waar te zijn, moet er eigenlijk meteen een alarmbel bij je gaan rinkelen. Haal je jouw nieuws van social media? Stop daar dan sowieso mee en lees het nieuws op bijvoorbeeld NOS.nl of kijk het journaal. Wil je nagaan of uitspraken echt kloppen? Kijk dan eerst of er onderaan het artikel een link staat naar het oorspronkelijke persbericht of, nog beter, naar het onderzoek zelf.

Mocht je dit kunnen vinden, dan kun je uitzoeken of het artikel te kort door de bocht is of dat er best wat van klopt. Vragen die je je daarbij kunt stellen:

Is het onderzoek gedaan op mensen? Veel onderzoek wordt gedaan op dieren, bijvoorbeeld muizen. De uitkomsten daarvan zijn niet één op één toepasbaar op mensen.
Is het aannemelijk dat er een oorzaak gevonden is? Wordt er gesproken over een verband tussen twee dingen, maar is het niet duidelijk wat voor verband? Onderzoek toont vaak helemaal geen oorzaak-gevolg relatie aan, maar alleen een samenhang tussen dingen. Samenhang betekent niet dat het één de oorzaak is van het ander. Zeker bij voeding is het lastig om aan te tonen dat iets de oorzaak ergens van is. Er zijn gewoonweg teveel variabelen die invloed kunnen hebben op de gezondheid (een product bevat niet alleen koolhydraten maar ook eiwitten en vetten, iemands leefstijl en omgeving zijn van invloed op de gezondheid, genetische aanleg etc.)
Staat er in het nieuwsbericht commentaar van een onafhankelijke expert, die niet betrokken was bij het onderzoek? Deze persoon schetst vaak een realistischer beeld. Dat relativeert de sensatiekop en maakt het artikel betrouwbaarder.
Wie voerde het onderzoek uit? Zijn de onderzoekers onafhankelijk (bijvoorbeeld: zijn ze van een universiteit of onafhankelijk onderzoeksinstituut en zijn er geen banden met voedingsfabrikanten)? Of is het onderzoek door een fabrikant gefinancierd? Als dat laatste het geval is, kan er natuurlijk sprake zijn van belangenverstrengeling. Vraag je dan zeker af of je de conclusies serieus kunt nemen.
Hoe groot was de onderzoeksgroep? Zijn er in het onderzoek slechts tien mensen onderzocht? Dan kun je je afvragen in hoeverre je daar conclusies aan kunt verbinden. Een groep van tien mensen is natuurlijk niet echt een goede afspiegeling van de Nederlandse bevolking.
Hoe lang duurde het onderzoek? Duurde het onderzoek lang genoeg om een betrouwbaar effect te kunnen zien? Onderzoek naar het effect van voeding op de gezondheid van mensen kan bijna nooit in een hele korte periode gedaan worden.
Wat voor onderzoek was het? Gebruikten de onderzoekers een controlegroep? Een onderzoek is betrouwbaarder als er een controlegroep en een placebogroep is. De controlegroep krijgt bijvoorbeeld een echt medicijn en de placebogroep het nep-medicijn. Het is nóg betrouwbaarder als zowel de onderzoekers als de groep onderzochte mensen niet weten wie de behandeling of het placebo heeft gekregen. Het onderzoek is dan dubbelblind uitgevoerd. Zo kan niemand het onderzoek beïnvloeden en zijn de resultaten betrouwbaarder.

Lees hier nog meer over hoe je betrouwbare informatie op internet herkent.

Conclusie

Als je jezelf een aantal van de bovenstaande vragen stelt en het antwoord vergelijkt met het nieuwsbericht, kun je heel aardig inschatten hoe betrouwbaar het bericht is. Heb je alles uitgezocht en is het antwoord nóg niet duidelijk? Dan is het sensatiebericht waarschijnlijk te mooi om waar te zijn en hoef je het niet te geloven.

Betrouwbare websites met informatie over voeding zijn onder andere:

Blijf bij dit soort bronnen altijd kritisch:

Fabrikanten
Oude blogs of oude nieuwsitems. Als mensen in hun blog verwijzen naar bepaalde onderzoeken, let dan ook zeker op. Soms pakken ze alleen het onderzoek erbij dat hun eigen mening ondersteunt (‘cherry picking’ heet dit). Dan weet je dus nóg niet hoe het nou zit.
Uitspraken en meningen van influencers
Social media. Want: social media (en geen nieuwsbron!)
Mensen die zichzelf expert noemen. Echte experts zijn mensen die een diploma hebben gehaald van o.a. de volgende opleidingen:
- Wageningen: Regular Master ’Nutrition and Health‘ (alle specialisaties)
- Maastricht: Research Master ‘Nutrition and Metabolism, fundamental and clinical aspects’ en Regular Master ‘Physical Activity and Health, specialisation Metabolism and Nutrition’
- Amsterdam: Regular Master ‘Health Sciences, differentiation Nutrition and Health’
- Op hbo-niveau een opleiding Voeding en Diëtetiek

Voedingsdeskundige is trouwens geen beschermde term (diëtist bijvoorbeeld wél). Sommige voedingsdeskundigen hebben een masteropleiding op het gebied van voeding, maar niet iedereen. Check dus altijd op iemands website (en niet op social media) wat de achtergrond van die persoon is.

En bij twijfel of iets waar is of niet: vraag gewoon advies aan je eigen huisarts of aan een diëtist!

Kom je wel eens een bericht tegen dat te goed lijkt om waar te zijn?

Hoe herken je voedingsmythes?